DobryPsycholog.pl

Narcystyczne Zaburzenia Osobowości (NPD) wg klasyfikacji DSM-V opisywane są jako stały wzorzec zachowań i reakcji emocjonalnych, związanych z odczuwaniem poczucia wyższości (w wyobrażeniu i zachowaniu), potrzebą bycia podziwianym i brakiem zdolności do empatii. Według DSM-V Narcystyczne Zaburzenie Osobowości mogą występować razem z różnego rodzaju zaburzeniami nastroju, np.: dystymią[1] lub hipomanią[2], często są związane z nadużywaniem substancji psychoaktywnych, a u młodzieży także z zaburzeniami jedzenia i zaburzeniami adaptacyjnymi. NPD może występować jednocześnie z innymi zaburzeniami osobowości, na które DSM-V zwraca uwagę jak zaburzenia osobowości histrioniczne, borderline, antyspołeczne i paranoiczne. Według badań NPD może towarzyszyć niska, ukryta samoocena oraz podwyższona agresywność i wrogość. Dystymia lub zaburzenia depresyjne występują w ciągu życia u 42%-50% osób z NPD. Osoby cierpiące na narcystyczne zaburzenie osobowości cechuje niskie poczucie własnej wartości i potrzeba kontroli tego, co inni myślą na ich temat. Stale odczuwają głęboki lęk przed odrzuceniem i byciem obwinianym, przeczuwając, że jest to możliwe w momencie ujawnienia jakichkolwiek rys na idealnym wizerunku, jaki starają się kreować. Narcyzmowi może towarzyszyć również poczucie bycia lepszym od innymch, stałe zaabsorbowanie sobą, sztywność w kontaktach społecznych oraz trudności w przyznaniu się do winy czy odczuwaniu empatii. Narcystyczne Zab. Osobowości – podejście psychodynamiczne Podejście psychodynamiczne wypracowało dzięki Kohutowi i Kernbergowi ogólną definicję objawów charakteru lub zaburzenia narcystycznego. Definicja ta była podstawą dla pierwszej postaci kryteriów diagnostycznych NPD w systemie DSM, oraz dla konceptualizacji zjawiska w podejściu poznawczym. Jak zaznaczają m.in. Fonagy, Gabbard i Clarkin, osoby z narcystyczną strukturą osobowości w rozumieniu psychodynamicznym nie stanowią jednorodnej grupy klinicznej: należy mówić raczej o wymiarach objawów. Głębokość tej struktury może przejawiać się od pojedynczych aspektów zdrowej osobowości, poprzez „cechy”, „rys” lub „styl narcystyczny” (nie stanowiące jeszcze zaburzeń osobowości w rozumieniu klinicznym) do zespołu złośliwego narcyzmu (głębokiej psychopatologii osobowości). W ujęciu psychodynamicznym, według opracowania Nancy McWilliams, wszystkie osoby narcystyczne łączy zwalczane poczucie słabości, wstydu, niższości i nieodpowiedności (lub strach przed nimi). Zachowania kompensacyjne mogą być różne, ale pozostają zorganizowane wokół pragnienia podtrzymania samooceny i potwierdzania własnej wartości przez źródła zewnętrzne. Zaburzoną osobowość narcystyczną cechuje przesadne zaabsorbowanie sobą, oraz nadzwyczajna wrażliwość na aprobatę i krytykę. Osoby o takich cechach poświęcają dużo uwagi wywoływanemu przez siebie wrażeniu i jego publicznie widocznych podstawach: wyglądowi, zdrowiu, uznaniu osiągnięć, czy zewnętrznym, materialnym i niematerialnym, przejawom wyjątkowości. Mają tendencję do manipulowania i wykorzystywania innych; próbują rozpoznać, co robi wrażenie na rozmówcy, i postępują tak, aby uzyskać potrzebną uwagę czy podziw. Inni ludzie są dla nich ważni, ale instrumentalnie – osoby narcystyczne mogą w głębi serca pogardzać tymi, którzy je podziwiają, dlatego że „dali się nabrać i wykorzystywać”. Osoby z zaburzeniem narcystycznym charakteryzują się znaczną nietolerancją dla większości uczuć i silną kontrolą ujawnianych emocji (na tyle, na ile pozwala im siła ego). W ich doświadczeniu dominuje poczucie pustki, lęku, wstydu lub zawiści. Typowe dla tego charakteru, w tym ujęciu, mają być narcystyczna duma, wstyd i wściekłość. W sytuacjach przerastających siłę ego, stany te ujawniają się jako acting out[3] – zaskakująco intensywne wybuchy emocji w odpowiedzi na postrzegane zagrożenia. Motywacja osób narcystycznych – ochrona wielkościowego poczucia ważności i samooceny – prowadzi w takich stanach do pragnienia zniszczenia lub poniżenia innych ludzi. NPD w ujęciu Gabbarda i Kernberga Kernberg, przedstawił bardziej szczegółową teorię. Przypisał kształtowanie się NPD nieprawidłowemu przebiegowi fazy integracji, kładąc akcent na mechanizm obronny rozszczepienia[4], przez którego niedojrzałość nie mogą powstać realistyczne, złożone reprezentacje „Ja” i drugiej osoby („obiektu”)[5]. Gabbard i in. referują tę teorię, z późniejszymi zmianami, jako opis rozwoju zranienia narcystycznego w fazie ponownego zbliżenia[6]. Rana lub zranienie narcystyczne powstaje, gdy opiekunowie wymagają od dziecka, aby było pod jakimś względem inne niż jest w rzeczywistości. Rodzice nie odzwierciedlają dziecka, nie są empatyczni i nie zachowują zdrowych granic, nie pozwalając na prawidłowy rozwój dopiero wyłaniającej się osobowości – na kształtowanie się prawdziwego self[7]. Przekaz otoczenia brzmi:” Jeśli przestaniesz być sobą i będziesz tym kim ja chcę abyś był, będę cię kochał”. Zamiast potrzebnej w tym okresie kateksji[8] narcystycznej rodziców przez dziecko następuje proces odwrotny – rodzice idealizują dziecko, wymuszając na nim stworzenie obronnego, kompensacyjnego, “fałszywego self”[9], które ma zapewnić dziecku bezpieczeństwo związane z zaspokojeniem podstawowych potrzeb. Idealizacja dziecka wiąże się z nieakceptowaniem jego słabości i ograniczeń oraz wyjątkowej w tym okresie podatności na zranienie. Powstałe w wyniku zranienia “fałszywe self” (fałszywe „Ja”) będzie zaprzęgało ogromną część energii organizmu w celu osiągnięcia wielkości, bez której osoba czuje się skrajnie bezwartościowa lub doznaje dojmującej pustki – uczucia pochodzącego z prawdziwego self, towarzyszącego refleksji, że żyło się nie swoim życiem, w iluzji o swojej omnipotencji. Według tego opisu, jeśli dziecko nie było kochane takim jakie jest, jeśli było wykorzystane do realizacji marzeń rodziców lub otrzymało przekaz: „musisz być kimś lepszym” to przez resztę życia będzie mu trudno być sobą lub będzie to w ogóle niemożliwe. Kernberg wyróżnił następujące kliniczne komponenty narcystycznych zaburzeń osobowości. • patologię „Ja” (nadmierny egocentryzm, zależność od podziwu) • patologię relacji (nadmierna zazdrość, wykorzystywanie innych, brak empatii) • patologię superego[10] (od deficytu zdolności do smutki i żałoby, poprzez wahania nastroju, odczuwanie wstydu do zachowań antyspołecznych). Psychoterapia NPD: Celem terapii ma być rozwój zdolności do pełniejszego postrzegania i współżycia z innymi ludźmi, akceptowania ich bez ostrych ocen i eksploatacji, kochania bez pełnego idealizowania i niesparaliżowanego wstydem wyrażania uczuć. Nancy McWilliams opisuje terapię osób z zaburzeniem narcystycznym jako trudną; powierzchowność ich relacji z innymi ludźmi utrudnia korzystanie z terapeutycznego przeniesienia[11] i przeciwprzeniesienia[12]. Sam klimat relacji terapeutycznej jest inny: pacjenci nie są nią autentycznie zainteresowani. Terapeuta może czuć się niepostrzegany jako realna osoba, ignorowany oraz sfrustrowany nierealistycznie pochwalnymi lub krytycznymi ocenami i brakiem postępu w terapii. Interwencje, według McWilliams, powinny być ostrożne i wrażliwe. Osoby narcystyczne można postrzegać jako w gruncie rzeczy bardzo wstydliwe, skłonne do uciekania przed własnymi błędami i ukrywania się przed ludźmi, którzy mogą je dostrzec. Mają trudność z rozumieniem i wyrażaniem własnych potrzeb Słownik: 1. dystymia – depresyjne zaburzenie osobowości, przewlekła depresja z lękiem – typ depresji charakteryzujący się przewlekłym (trwającym minimum 2 lata lub dłużej) obniżeniem nastroju o przebiegu łagodniejszym, niż w przypadku depresji endogennej. 2. hipomania – jedna z postaci epizodu maniakalnego, która w odróżnieniu od manii charakteryzuje się mniejszym nasileniem i mniejszym zakłóceniem funkcjonowania psychospołecznego. Łagodne podwyższenie nastroju trwające kilka dni. 3. acting-out – zachowanie, nad którym osoba nie ma kontroli, a które rozładowuje nagromadzone napięcie wywołane nieuświadomionymi impulsami i życzeniami ale nie jest skierowane na potrzebę i bodziec, które to uczucie wywołują. Rozładowanie napięcia odbywa się w sposób patologiczny i destruktywny. 4. rozszczepienie – mechanizm obronny polegający na czarno-białej wewnętrznej reprezentacji obiektów, opisywanej jako niezintegrowany podział na aspekty dobre i złe, przy braku umiejętności jednoczesnego doświadczania obu stron jako jednej spójnej całości. 5. obiekt – wyobrażenie lub reprezentacja osoby czy rzeczy, najczęściej reprezentacja pierwszej osoby znaczącej, głównie matki. 6. faza ponownego zbliżenia – piąta z sześciu faz teorii rozwoju psychicznego autorstwa Margaret Mahler. Faza ta trwa od 15-go do 24-go lub nawet 30-go miesiąca życia. Dziecko musi dokonać wyboru między rodzicami a separacją od nich. Jest ona o tyle trudna, że każde wyjście jawi mu się jako dobre: pozostanie przy rodzicach daje gwarancję bezpieczeństwa i opiekę, ale jednocześnie uzależnia od nich, podczas gdy separacja jest szansą na zmierzenie się z samodzielnym życiem, uzyskanie autonomii, poznanie swoich możliwości i ograniczeń. Według psychologów, w ciągu tej fazy może się ukształtować u dziecka jeden z dwóch charakterów: symbiotycznego lub narcystycznego. 7. self – w dosłownym tłumaczeniu “ja” (ego) 8. kateksja – czyli wybór obiektu popędu; proces inwestycji energii w działanie lub wyobrażenie, które zaspokaja popęd (dążenie). 9. “fałszywe self” – fasada obronna wokół “prawdziwego self”; jest to “self” kompensacyjne; broniące dostępu do “prawdziwego self”, ponieważ kontakt z “prawdziwym self” i “raną narcystyczną” byłby zbyt bolesny; “fałszywe self” charakteryzujące się: omni¬potencją, dumą, koncentracją na sobie, roszczeniowością, perfekcjonizmem i nadmiernym uzależnieniem poczucia własnej wartości od osiągnięć oraz manipulacją, obiektywizacją i dewaluacją innych. 10. superego – jedna ze struktur osobowości w modelu psychoanalitycznym, obok ego oraz id. Superego stanowi wewnętrzną reprezentację wartości moralnych i ideałów uznawanych przez daną społeczność, które przekazywane są dziecku przez rodziców w procesie socjalizacji. 11. przeniesienie – Przeniesienie w terapii polega na tym, że pacjent rzutuje na terapeutę swoje nieświadome myśli, uczucia, wyobrażenia, sprawiając, iż dochodzi do powstania tzw. „fantazji przeniesieniowej” – treścią tej fantazji może być to, że pacjent na przykład dostrzega w terapeucie swego ojca i tak też go traktuje, przenosząc nań uczucia, jakie ma względem ojca. 12. przeciwprzeniesienie – treści, jakie w trakcie procesu terapeutycznego przenosi na terapeutę pacjent, sprawiają, że pacjent zaczyna wywierać wpływ na terapeutę – początkowo „bezstronnego obserwatora” – że „indukuje” terapeutę, który w ten sposób „przyjmuje na siebie” te fantazje, a zatem, przyjmuje na siebie „cierpienie” pacjenta i podziela je, przeżywając tym samym – wraz z nim – jego konflikt psychiczny. Literatura: 1. American Psychiatric Association, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition, Arlington, VA: APA, 2013. 2. Beck A., Freeman A., Davis D.D., “Terapia poznawcza zaburzeń osobowości”, Kraków: Wyd. UJ, 2005 3. Cierpiałkowska L. (red.), “Psychologia zaburzeń osobowości: wybrane zagadnienia”, Poznań: Wyd. Naukowe UAM, 2008 4. Fonagy P., Gabbard G.O., Clarkin J.F., “Psychoterapia psychodynamiczna zaburzeń osobowości: podręcznik kliniczny”, Kraków: Wyd. UJ, 2013 5. McWilliams N., “Diagnoza psychoanalityczna”, Sopot: GWP, 2008 6. Ronningstam, E. PhD. “Journal of Psychiatric Practice”, 03/2011, Volume 17 (2). p. 89–99 “Narcissistic Personality Disorder: A Clinical Perspective”. 7. World Health Organization, International statistical classification of diseases and related health problems. 10th revision, wyd. 5, t. 1, Geneva: World Health Organization, 2015.