DobryPsycholog.pl

EMDR w pracy z traumami i zaburzeniami stresu pourazowego Każdy z nas na jakimś etapie życia doświadczył stresujących wydarzeń. Dla dziecka może to oznaczać porzucenie przez rodziców lub zwykłe rozstanie się z nimi na jakiś czas. Dla ludzi dorosłych utrata pracy czy życie w ciągłych napięciach rodzinnych. 1. Następstwa stresu Jednak strach, lęk, przewlekły stres czy trudne wydarzenie przekracza w pewnym momencie granicę nadmiernego stresu czy nawet traumy, co może wywoływać poważne zakłócenia w fizjologii mózgu (integracji przetwarzania emocjonalnego i poznawczego). Większość ludzi słyszała choć raz „czas leczy rany” albo „co cię nie zabije, to cię wzmocni”. I rzeczywiście prawdą jest, że wszyscy mamy moc samouzdrawiania naszych umysłów. W większości przypadków powrót do zdrowia może być tak szybki i stabilny jak przy urazach fizycznych, gdzie nasze ciało zdolne jest do uruchamiania wrodzonego systemu naprawczego, tj. do regeneracji i odbudowy uszkodzonego miejsca na podstawie zapisu kodu DNA. Choć czas, trudne wydarzenia i duże cierpienie mogą wzmocnić nasz charakter, to mogą też powodować dramatyczne skutki dla rozwoju naszej psychiki, kształtować zaburzenia neurologiczne czy biologiczne, które następnie będą wpływały na nasze relacje z innymi ludźmi. 2. Emocjonalna vs poznawcza część mózgu Wspomnienia traumatyczne pochodzą z innej części mózgu niż wspomnienia narracyjne, świadome i jawne. Obrazowo, można powiedzieć, że nasz mózg składa się z dwóch części. Jedna to część emocjonalna i nieświadoma (część limbiczna), a druga - część poznawcza i świadoma (część korowa). Mózg emocjonalny nie jest w stanie ocenić miejsca, czasu i kontekstu zdarzenia, mózg poznawczy – tak. W traumie to ten emocjonalny zostaje uruchomiony. Doświadczenia, których nasz mózg nie jest w stanie przetworzyć, które przekraczają nasze zasoby, są „zamrażane”, „zaklinane” i nie ruszają się w czasie. System przetwarzania informacji w który wyposażony jest organizm ludzki w następstwie traumatycznego doświadczenia, może odmówić posłuszeństwa i nie być zdolny do prawidłowego funkcjonowania. Wszystko co się zadziało w przebiegu traumy, wszystkie uzyskane przez jednostkę informacje zawierające negatywne emocje, myśli, doznania z ciała, obrazy czy dźwięki, zostają zapisane i zmagazynowane w dysfunkcjonalny i niedostatecznie przetworzony sposób - dokładnie tak samo jak zostały nabyte w chwili traumatycznego zdarzenia. Następnie te „zamrożone” i nieprzetworzone informacje dotyczące zdarzenia są przechowywane w mózgu na „surowo”, gdzie mogą być wciąż ponownie przeżywane, kiedy nowe doświadczenie przypomina to oryginalne a wyrażane w postaci symptomów traumy, np. „flashbacków”. Objawy czy fragmenty traumatycznego wspomnienia mogą być tak silne i wydawać się tak realistyczne jak gdyby działy się naprawdę. Dlatego też, terapia polega na przetwarzaniu wspomnień, które pochodzą z części emocjonalnej mózgu ‒ z tej części, która zawiera obszar pamięci traumy i łączeniu ich z inną częścią mózgu, która zawiera w sobie ośrodki mowy, dzięki którym nadawany jest sens i znaczenie traumie. Właśnie w tej poznawczej części znajduje się wiele istotnych informacji potrzebnych do rozwiązania i zażegnania problemu, który prezentowany jest w postaci objawów traumy. 3. Czym jest EMDR? Jednym z prężnie rozwijających się podejść terapeutycznych do pracy z większymi i mniejszymi doświadczeniami traumatycznymi jest EMDR, co najczęściej tłumaczone jest jako „odwrażliwianie i przetwarzanie za pomocą ruchów gałek ocznych”. Twórca tej metody ‒ Francine Shapiro ‒ odkryła, że szybkie i powtarzające się ruchy gałek ocznych wpływają znacząco na obniżenie poziomu lęku u osoby, która przeżyła bardzo silny stres. U początków odkrycia EMDR leżą osobiste doświadczenia Shapiro. Opisuje ona, że niedługo po tym, jak postawiono jej diagnozę raka, przeżywała bardzo trudne i silne emocje lęku i niepokoju. Przechadzając się ulicami, była świadoma tego, że przez cały czas myśli o swojej chorobie, ale w tym samym czasie była też świadoma, że poruszają jej się gałki oczne, kiedy wodziła wzrokiem za zmieniającym się obrazem na ekranie telewizora ustawionego za witryną sklepową. Zwróciła również uwagę na to, że kiedy porusza w ten sposób oczami, a jednocześnie myśli o swojej chorobie, to poziom napięcia opada. To właśnie doświadczenie Shapiro stało się początkiem rozwoju nowej metody terapeutycznej do pracy z silnym stresem. EMDR jest złożoną i ustrukturalizowaną, opartą na dowodach naukowych interwencją terapeutyczną, która połączona jest z ruchami gałek ocznych lub innym rodzajem dwustronnej stymulacji, używanej w sposób, który stymuluje mózgowy system przetwarzania informacji, tj. przetwarzania wspomnianych wcześniej sieci pamięciowych traumy (mózg emocjonalny) i sieci z obszaru pamięci jawnej, świadomej (mózg poznawczy). Traumatyczne wspomnienia zapisywane są w nieświadomej i emocjonalnej części mózgu i nie łączą się z częścią świadomą i narracyjną. Dlatego też każde wydarzenie przypominające choć trochę to pierwsze i silnie stresujące doświadczenie jest czynnikiem spustowym w aktywacji siatki wspomnień mózgu emocjonalnego. Uruchomienie EMDR powoduje połączenie tych dwóch części mózgu, które w aktywnym zaburzeniu są rozdzielone. Nowe informacje dostają się do umysłu umożliwiając rozwiązanie powstałych problemów. Bilateralna stymulacja wykorzystująca ruchy gałek ocznych lub bodźce stosowane alternatywnie (słuchowe lub dotykowe), uruchamiają zablokowany po traumie system przetwarzania informacji. 4. Cele i efekty EMDR Celem EMDR jest zmiana sposobu myślenia o traumatycznym wspomnieniu, zmiana napięcia emocjonalnego, jakie ono wywołuje u osoby. Praca polega na poruszaniu się między starym wspomnieniem z przeszłości (wspomnieniem wywołującym całą gamę objawów), które wywoływane jest w teraźniejszości i wpływa w ten sposób na przyszłość. Pacjent wspólnie z terapeutą wchodzi w nieprzetworzoną siatkę wspomnień. W celu wyjaśnienia EMDR, Shapiro zaproponowała teoretyczny Model Adaptacyjnego Przetwarzania Informacji, który zakłada, że wszyscy ludzie mają wewnętrzne mechanizmy, dzięki którym radzą sobie z trudnymi wydarzeniami, nadając im jakiś sens i znaczenie; mają zdolność do wiązania przeszłości, teraźniejszości i przyszłości w jedną całość. W praktycznym rozumieniu Modelu Adaptacyjnego Przetwarzania Informacji (AIP) podkreśla się zastosowanie protokołu o trzech rozgałęzieniach: przeszłości, teraźniejszości i przyszłości na tle relacji terapeutycznej. AIP odtwarza lub inicjuje komunikację między emocjonalnym przetwarzaniem prawej półkuli i językowej, logicznej, odpowiedzialnej za nadawanie znaczenia wydarzeniom lewej półkuli. Przypuśćmy, że przeżyliśmy upadek z konia, który stanowił dla nas źródło silnego stresu, w związku z czym podejmujemy decyzję, że już nigdy więcej nie wsiądziemy na konia. I to właśnie negatywne emocje związane z upadkiem wpływają na decyzję „już nigdy nie wsiądę na konia”. Jednak unikanie konia nie zmienia samego wspomnienia, a zwierzę jest tym bodźcem, które wywołuje całą konstelację objawów, w tym ogromny lęk przed nim samym. To, co należałoby zrobić, a robi się za pomocą EMDR, to powrócić do docelowego wspomnienia, a następnie je przetworzyć. Przetwarzając przeszłe wspomnienia, redukujemy prawdopodobieństwo, że to wspomnienie zostanie wywołane w teraźniejszości. Założenie jest takie: jeżeli trudne wspomnienie nie będzie wywoływane w teraźniejszości, to zwiększamy szansę na zaangażowanie się w tę aktywność w przyszłości. Innymi słowy, za pomocą EMDR dezaktywujemy stare wspomnienia, które wywołują w nas silne emocje. 5. Etapy i fazy terapii EMDR Terapia EMDR odbywa się według ośmioetapowego protokołu leczenia. 1. Wywiad 2. Przygotowanie 3. Ocena (określenie celu terapii) 4. Desensytyzacja 5. Wprowadzenie (instalcja) 6. Skan ciała 7. Zamknięcie 8. Ponowna ocena 6. EMDR jako integracyjne i skuteczne podejście terapeutyczne O dużej skuteczności EMDR może świadczyć to, że siatka wspomnień aktywowana jest szybciej niż w przypadku innych podejść terapeutycznych, gdyż zorientowana jest na doświadczanie emocji, a nie tylko na rozmowę. Przywoływane w czasie sesji wspomnienia szybko zanikają, bo EMDR działa jednocześnie na kilku poziomach: emocji, przekonań o sobie, doznań z ciała i obrazów związanych z wydarzeniem. EMDR pozwala aby ciało i umysł leczyły się w tym samym tempie i dlatego leczenie przebiega wyjątkowo szybko. W szczególnych przypadkach terapeuta nie wymaga od klienta wchodzenia w szczegółowy opis i relacjonowania traumatycznego przeżycia, bo to emocje, przekonania i doznania z ciała są na pierwszym planie. Ilość wymaganych sesji waha się w zależności od rodzaju, intensywności i złożoności zaburzenia, jednak im bardziej wyizolowana jest trauma, tym krótsze leczenie jest wymagane. EMDR traktowany jest na świecie jako model integracyjny czy hybrydowy, gdyż obejmuje wiele koncepcji psychoterapeutycznych, m.in.: elementy behawioralne, poznawcze, psychoanalityczne, elementy pracy z wyobraźnią, elementy koncepcji humanistycznych czy aspekty NLP (neurolingwistyczne programowanie) łącząc je z ruchem gałek ocznych lub innym rodzajem obustronnej stymulacji. Jest to nowoczesna klinicznie potwierdzona metoda, z której z sukcesem skorzystało ponad dwóm milionom osób cierpiących z powodu mniejszych i większych traum jak np. wykorzystywanie seksualne, śmierć, zaniedbanie w dzieciństwie, wypadki drogowe, ataki terrorystyczne, klęski żywiołowe. EMDR ma silną pozycję w USA, krajach europejskich, a także w Japonii. W Pakistanie np. jest więcej terapeutów EMDR niż innych znaczących podejść terapeutycznych. Jedną z dróg, w których rozwija się EMDR jest Program Pomocy Humanitarnej (HAP), gdzie EMDR wykorzystuje się do pracy z całymi grupami poszkodowanych osób. Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne w wytycznych dla leczenia zaburzeń ostrego stresu i stresu pourazowego (PTSD) umieściło EMDR w najwyższej kategorii „A” jako skuteczne i empirycznie poparte podejście w leczeniu traumy i silnych stresów. EMDR prężnie rozwija się też w Polsce, m.in. za sprawą dużej aktywności i pracy Polskiego Towarzystwa Terapii EMDR (PTT EMDR). Niestety na chwilę obecną niewiele jest w tym zakresie polskich publikacji. Miejmy nadzieję jednak, że niedługo sytuacja się poprawi i wraz ze wzrostem ilości terapeutów EMDR przybędzie również polskiej literatury. Jolanta Komorowska